Helu 1

ʻO Auwahi nō ka ʻāina aloha
e lei mau ana i ka ʻohu o nā kiʻekiʻena o Haleakalā. Aia nō i ka 4,000 kapuaʻi, ma ka hene waiʻolu o ia kuahiwi kilakila. He kanakolu minuke ka lōʻihi o ka holo ʻana ma ke ala lepo ʻālualua a pōhakuhaku e hiki aku ai i laila.

Moe lahalaha ʻo Kanaio i ke komohana. Kukū haʻaheo mai ʻo Lualaʻilua i ka hikina. A mahola aʻe nō hoʻi ʻo ʻAlenuihāhā me he kapa uliuli lā e pili ai ʻo Maui me Hawaiʻi. ʻO ia ka ʻikena nani kamahaʻo e hoʻomālie mau mai i ka naʻau o Laʻialoha.

Kūkulu akula ʻo ia i ke kalaka ma kahi o ka puka pā a lele ihola e nānā ai i ka nani o ka hau kakahiaka. Na ia pā nō e pale aku i ke komo mai o nā holoholona i loko o nā ʻeka ʻehā o ko lākou mālama ʻana, ʻoiai aia nō ma kahi hānai pipi o ʻUlupalakua.

Moani maila ka ʻalaheʻe e kono hoʻōnaona mai ana iā ia e hanu lipo. A pēlā nō kāna me ka mahalo hoʻi i ka pakele ʻana i ka hū o lalo. Ma ia luna laʻilaʻi, ʻo nā kumu lāʻau kupuna wale nō kā Laʻialoha e nānā ai, e mālama ai hoʻi. Pau ka ʻimi mai o kānaka, koe hoʻi kona mau hoa hana ʻelua.

Kani aʻela ke kelepona a Laʻialoha e kīkahō mai ana i ka mālie o kona manaʻo. Unuhi aʻela ʻo ia, a nānā akula. Lele aʻela kona hauli i ka ʻike ʻana i nā huaʻōlelo mua: Aloha e ia nei, ʻo Keakalani kēia…

ʻElua pule aku nei ko Laʻialoha hāʻawi ʻana aku i kāna helu kelepona i ua kupuʻeu lā o Kaupō. ʻO ke kolu ia o ka manawa i hele mai ai ʻo ia ala i Auwahi me nā limahana o kona hui mālama ʻāina. Kōkua maila lākou iā Laʻialoha mā i ke kanu ʻaʻaliʻi.

ʻAʻole i manaʻo ʻo Laʻialoha e kelekiko maoli mai ʻo ia ala, ʻoiai ua hōʻole aku ʻo ia i ke noi i ke alo e hui pū. ʻAʻole i heluhelu ʻo Laʻialoha i ka manaʻo piha. He hana nui koʻikoʻi ko kēia lā, ʻo ke kualena ka pono i ka noʻonoʻo. Hoʻihoʻi akula ʻo ia i ke kelepona i loko o ka pākeke.

ʻAlawa aʻela ʻo Laʻialoha i ka lani. Moe maila kekahi ao lōʻihi a wī, kohu iʻa loloa e holo ana i loko o ke aouli. ʻAʻohe ona ʻike ʻana i kēlā ʻano ao ma mua, akā ʻaʻole ʻo ia he wahine kilo nui i ka lani ākea, kahi i kau ai ʻo Kāne i ka lā me ka mahina. Kilo nō ʻo ia i lalo o ka ʻāina, iā Papa hoʻi, kahi a lākou e kanu ana i nā kumu lāʻau. Ma laila nō ka hoʻoikaika ʻana i kēia mau makahiki iho nei, i mea hoʻi e ʻumeʻume hou mai ai i ka ua i ua ʻāina maloʻo lā.

I ka wā i hiki mai ai ka ʻoihana hānai pipi i ka ʻaoʻao lulu o Maui, ua hoʻā ʻia ke ahi a hoʻoneoneo ʻia akula ka ʻāina. Hoʻopau ʻia akula ka nahele i wahi e ulu ai ka mauʻu. Koe wale maila kekahi mau kumu lāʻau kū kaʻawale e kāʻawe ʻia ana e ka hihipeʻa mauʻu kikuyu. ʻO ka Ace Hardware ia o ka poʻe Hawaiʻi, wahi a Kauka Machado i ʻōlelo mau ai: ʻo ka ʻiliahi, ka hōlei, ka ʻaiea, ka ʻolopua, a he nui aku nō nā ʻano kumu lāʻau waiwai, nā mea hoʻi i pono ai ka nohona Hawaiʻi o ke au i hala. Ua kūkulu ʻia ka pā nui a puni ua mau kumu kupuna nei.

Lele aʻela ko Laʻialoha manaʻo i kona kupunawahine ponoʻī, ka mea nāna ʻo ia i hānai mai a nui i ka mikiʻai lawa me ka nēʻū aloha. Ohaoha wale ka ulu o ka ʻai i ka ua ʻŪkiukiu o kona ʻāina, ʻo Makawao hoʻi. Ua kāhea mai ʻo ia iā Laʻialoha i kēia kakahiaka a piha haʻaheo nō kona leo. He haneli a ʻoi paha makahiki, ʻaʻole i ʻike ʻia ke keiki a ke kumu kauila, no ka ʻai ʻia hoʻi e nā holoholona. I kēia lā nō naʻe, na ko lākou mau lima e hoʻihoʻi aku i loko o ia wahi puʻuhonua o Auwahi.

Kāʻalo akula ʻo Laʻialoha i ka ʻaoʻao ʻākau o ke kalaka me ke kiʻei aku i loko. Hiō ana ʻo Napehā i ka puka aniani me ka nonō ikaika o kona ihu. Kuʻikuʻi akula ʻo Laʻialoha i ke aniani e pili ana i kona papālina me ka hoʻohikilele aku iā ia, e ʻī ana hoʻi, “E Nā! Ua hiki mai ka lā nui. E ʻeu aʻe ka papa lemu!”

“Auē ke aloha ʻole!” i nēnē mai ai ʻo Napehā. “ʻO ia nō ke kumu o kou noho mehameha ʻana, ʻeā! ʻO ka hahani mai ka pono i ka hola ʻEHIKU o ke kakahiaka.”

“ʻO ka hahani?!” wahi a Laʻialoha me ka wehe aʻe i ka puka o ke kaʻa. “Eia kāu e hahani ai.” ʻOnou akula ʻo ia i ke kano oʻoleʻa o ke kipikua i ka lima lomaloma o Napehā a hoʻomau aʻela, “ʻO kēnā ʻōʻō āu e moemoeā nei, e ke kāne, aia nō i ka holo leʻa o kā kākou hana i kēia lā.” ʻUiki aʻela ko Napehā mau maka a hāhā akula ka lima i ka ʻōmole wai. Mūkī lipo ihola ʻo ia.

He ʻoiaʻiʻo kā Napehā ʻōlelo. ʻAʻohe ipo a Laʻialoha, ʻaʻohe naʻe mea o kāna kāne iho nei e manaʻo ai ʻo ia e pili koke me kekahi kanaka. He ʻoʻopu peke ʻo ia ala e pakelo mau ana i ko ia nei lima me ka lilo aku hoʻi i ka lima o kekahi lawaiʻa. Tuhi atu ʻo ta paʻa, ʻo ta hemo ia. Inā i kūlia pū lāua i kōkī o Wailau a kena like i ka wai huʻihuʻi o ka huahuaʻi, inā ua minamina paha ʻo Laʻialoha i ko lāua kaʻawale ʻana, ʻaʻole naʻe pēlā. ʻO ka pua hoʻokahi a ia ala i makana mai ai iā ia nei, ʻo ia nō ka puahuku.

Na ka leo o Kamuʻo i kauō hou mai i ko Laʻialoha manaʻo i ka hana. “He kaʻau pākahi kā kākou e kanu ai,” i hoʻākāka aʻe ai ʻo Kamuʻo, ke kōkoʻokolu o ka hui, ka mea hoʻi iā ia ke alakaʻi i ka hānai i nā kumu lāʻau. “Inā pau mua kaʻu i ke kanu ʻia, nāu ka pia o kēia ahiahi e kūʻai, Naps.”

Ua maopopo leʻa iā Laʻialoha, ma ka nānā ʻana i ko Napehā ʻano, ua pāʻina pū ʻo ia me kona mau hoa i ka pō nei. Aia hoʻi, komo maila ka lihi ukiuki i loko ona i kona mau hoa ʻelua: iā Napehā, i ka lilo mau i ka inu pia, a iā Kamuʻo nō hoʻi, i ka paipai mau i ia ʻano. ʻOkoʻa naʻe kā Kamuʻo puni, ʻo ia hoʻi ka lama pipiʻi a kāna mau ipo he nui e kūʻai ai nona.

I ka wā hele kulanui, aia mau ʻo Napehā i ka ʻimi pia me kona mau hoa. Aia ʻo Kamuʻo i ka ʻimi ipo ma ʻō a ma ʻaneʻi. A aia ʻo Laʻialoha i ka ʻimi naʻauao, e ʻōkuʻu mehameha ana ma ka hale i ka hoʻopaʻa haʻawina. Kapa ʻia mai ʻo ia he tūtū, ʻaʻohe naʻe ona nānā. ʻOi aku ka hoihoi o ka haʻawina iā ia ma mua o ka ʻimi ʻana i kekahi wahi e ʻona hou ai me nā hoa papa.

Lele akula ko Laʻialoha manaʻo i ka wā i ʻike ai ʻo ia iā Napehā i ka pākela holo ma ka māhele alanui like i hala ai kona mau mākua i kona wā keiki, iā lāua e hoʻi mai ana, mai ka pāʻina mai me ko Laʻialoha ʻanakē. ʻO kona mau hoa nei naʻe, kāhea mau aku iā ia i ka wā ʻona loa, a nāna nō lāua e kiʻi, e like hoʻi me kona kauoha mau aku.

I loko nō o ko Napehā ʻano māluhiluhi i ia kakahiaka, ʻaʻohe kānalua o Laʻialoha i kona hoʻokō ʻana i ka hana—he kua laʻolaʻo ko ka poʻe o Honuaʻula. Eia hou, ʻaʻole e ʻole kona lawe ʻana mai i kekahi meaʻai ʻono loa e kaʻana like ai i ka wā ʻaina awakea. Emi ihola ko Laʻialoha kai.

Hoʻomau akula ʻo Kamuʻo i ka ʻōlelo iā Napehā no ka pia o ke ahiahi, “ʻE makepono ana nō kou kūʻai ʻana, e ke hoa. E ʻoi aʻe ana ka ʻono o ka inu i kēia pō.”

ʻOiai he lā nui kēia o ke kanu ʻana i nā kumu kauila, ʻaʻohe wahi ala e pakale ai ʻo Laʻialoha i ka pāʻina ʻana i kēia ahiahi. ʻO ka Pōʻalua ia, akā mea ʻole kēlā i kona mau hoa.

“ʻOiana!” wahi a Napehā i pane koke aku ai, “No Waialoha ka pahuhopu.” ʻAʻole i ʻupu, lele ihola ʻo ia mai luna iho o ke kalaka me ke kipikua e paʻa ana i ka lima a me ka minoʻaka kolohe e kau ana ma kona mau papālina.

Komo akula lākou i loko o ka puka pā a iho mālie akula ma ke ala nihinihi e komo ana i loko o ka nahele. I ka hiki ʻana i lalo, waiho akula ʻo Laʻialoha i kona mau hoa manu pihaʻekelo ma kekahi ʻaoʻao o ka ʻāina e hana a e kamaʻilio pū ai. E ake ana ʻo ia i ka maluhia o ka noho hoʻokahi ʻana i ke ano o ia ʻāina nani kanaka ʻole. Mōkio pono akula kona ala no kekahi ʻoaʻoawa liʻiliʻi ma ka hikina aku.

Nalo ihola ʻo Laʻialoha i loko o ka weuweu o ka ulu ʻaʻaliʻi i kanu ʻia ʻekolu makahiki ma mua. I mea hoʻi kēlā e loaʻa mai ai nā kīpolipoli malumalu kahi e kanu ai i nā kumu lāʻau kākaʻikahi. Hahau akula ʻo Laʻialoha i ka pule hoʻoulu, a hao akula i ke kipikua i loko o ka honua. Kū aʻela ke ʻala o ka lepo a hū aʻela ka hauʻoli a me ka haʻaheo i loko ona.

He mea mau iā ia ka hahau ʻana i ka pule i ka wā kanu, akā ua ikaika aʻe kona naʻau i kēia lā. Ma hope pono o ka ʻāmama ʻana, ua hoʻomaka mai ka noe e kokolo mālie mai. He mea maʻamau hoʻi ia ma ua ʻāina lā i ka uka ʻiuʻiu o ka mauna. I ke kanu ʻana i ka hā o ke kumu liʻiliʻi, hua maila nā paka ʻohu ʻuʻuku ma kona lauoho me he mau kaimana lā e ʻaʻā mai ana.

Hao hou akula ʻo Laʻialoha i ke kipikua i lalo o ka lepo a une aʻela i kahi pōhaku. ʻEli akula kona lima i lalo e kiʻi ai a i loa nō a pā, ʻike ihola ʻo Laʻialoha, ʻaʻole maʻa kona lima i kēia ʻano paʻa; he paʻa molemole kēia āna e hāhā ana. Me he uila lā ka pīhoihoi e lalapa ana i loko ona. I unuhi aʻe ka hana, he poepoe kona ʻano a ua like paha kona nui me ko ka pōpō hili. Ua uhi ʻia naʻe i ka lepo, no laila hamohamo maikaʻi akula ʻo Laʻialoha a ʻike akula, he poho pōhaku kahiko kā kēia e paʻa nei ma kona lima.

Ua pili ka hanu i kona umauma, lelele aʻela ke aʻa koni, a nalo ihola nā leo hanehane o kona mau hoa ma kekahi ʻaoʻao o ka nahele. Me ka lei lahilahi o ka noe e ʻohuʻohu ana iā ia, haka pono akula nō ʻo Laʻialoha i ua mea kahiko nei. Hoʻohuli aʻela ʻo ia i ka waha i luna, ʻeli akula kona manamana i loko, a hoʻohemo maila i ka lepo a pau. Ua kū ka nīao o ka poho i ke kuʻekuʻe nui o ka manamana, pēlā hoʻi ka hohonu o ia mea.

I ia manawa hoʻokahi nō, kū maila ke akaū ikaika, a me he lā e hoʻāli ana ia manamana ona i ka wai ʻeleʻele kūpū nona ka hiwa o ka pō panopano, e ʻaleʻale ana hoʻi i loko o ua poho nei. Lalapa hou aʻela ka pīhoihoi i loko ona, akā i ka ʻimo hou ʻana a ka maka, lele aʻela ke akakū a waiho ihola kona manamana lepo i loko o ka poho hakahaka.

Ua piha ʻeʻehia ʻo Laʻialoha. ʻAne hikilele aʻela ʻo ia i ka paʻē hou ʻana mai o nā leo hinihini o kona mau hoa. Me ka noʻonoʻo hou ʻole iho, lālau koke akula ko Laʻialoha lima i ke kuka ua, ʻōwili ihola i ka poho pōhaku i loko, a hoʻō akula i loko o kāna ʻeke hāʻawe. I nalo aku ka hana i loko o kāna ʻeka, nalo pū akula nō hoʻi mai kona noʻonoʻo aku a hoʻi akula ʻo ia i ka hana e like me ma mua.

ʻAʻole i pau...